Umowa zlecenia zawarta z uczniem lub studentem w wieku do 26. roku życia nie jest oskładkowana – ani obowiązkowo, ani na zasadzie dobrowolności. Zleceniodawca w ogóle nie zgłasza takiej osoby z tytułu umowy zlecenia do ZUS i nie odprowadza za nią żadnych składek na ubezpieczenia społeczne ani na ubezpieczenie zdrowotne (art. 6 ust. 4 ustawy systemowej, art. 81 ust. 1 ustawy zdrowotnej).
Wśród obowiązków płatnika zatrudniającego uczniów lub studentów jest bieżąca weryfikacja, czy zleceniobiorcy ci nie utracili statusu ucznia bądź studenta. Jest to szczególnie istotne w czerwcu każdego roku, kiedy wielu uczniów kończy szkołę, a studenci przystępują do obrony prac licencjackich lub magisterskich. Potwierdzenie statusu ucznia/studenta pozwoli płatnikowi uniknąć sytuacji, w której narazi się na konsekwencje związane z niewłaściwym wypełnianiem obowiązków wobec ZUS.
Obowiązek ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego ucznia i studenta powstaje po zakończeniu nauki. Jednak data objęcia ubezpieczeniami jest inna w przypadku ucznia i inna w przypadku studenta. Ma to związek z okresem, przez jaki trwa status ucznia i studenta.
Za ucznia, do 31 sierpnia każdego roku, uważa się osobę, która:
- kontynuuje naukę w tej samej szkole,
- ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
- ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki (absolwent).
Zasadniczo zatem status ucznia jest zachowany zawsze do końca roku szkolnego. Dotyczy to także roku, w którym zleceniobiorca ukończył naukę. Jeżeli jednak absolwent szkoły średniej przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, będzie uznawany za ucznia aż do 30 września (por. wyjaśnienia ZUS z 7 sierpnia 2000 r., pismo znak FUn077-147/2000).
Studentemjest osoba kształcąca się na studiach:
- I stopnia (np. licencjackich, inżynierskich) lub
- II stopnia (uzupełniające studia magisterskie) lub
- jednolitych studiach magisterskich.
Status studenta osoba taka uzyskuje z dniem immatrykulacji (wpisania na listę studentów – najczęściej jest to 1 października danego roku akademickiego) do momentu ukończenia studiów albo do dnia skreślenia z listy studentów.
Dniem ukończenia studiówjest data:
- złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego,
- złożenia przez studenta ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu – w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii,
- zaliczenia przez studenta ostatniej przewidzianej w planach studiów praktyki – w przypadku kierunku farmacja.
Od następnego dnia student musi zostać zgłoszony do ubezpieczeń społecznych (obowiązkowo podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu; dobrowolnie może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego) oraz do ubezpieczenia zdrowotnego.
Za studenta nie uważa się natomiast uczestnika studiów doktoranckich ani słuchacza studiów podyplomowych. Nie są to studenci w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 20 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. W związku z tym nie obejmuje ich zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń w sytuacji wykonywania zlecenia przed ukończeniem 26. roku życia.
Zgodnie jednak z wytycznymi ZUS absolwent studiów I stopnia traci status studenta od dnia ukończenia studiów, nawet jeżeli zamierza podjąć studia uzupełniające od kolejnego roku akademickiego. ZUS wyjaśnił, że:
Użyte w tym przepisie [art. 167 ust. 2a ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym – przyp. red.] sformułowanie „zachowuje prawa studenta” nie jest tożsame z posiadaniem statusu studenta
w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18k ustawy o szkolnictwie wyższym. W konsekwencji osoba, która po zakończeniu studiów I stopnia wykonuje umowę zlecenia, z umowy tej obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Dobrowolne z umowy zlecenia jest tylko ubezpieczenie chorobowe (wyjaśnienia ZUS z 1 marca 2012 r. w sprawie podlegania ubezpieczeniom przez absolwenta studiów I stopnia, udzielone na pytanie redakcji „Monitora Prawa Pracy i Ubezpieczeń”).
W praktyce oznacza to, że w okresie między ukończeniem studiów I stopnia, a datą immatrykulacji (przyjęcia) na studia II stopnia albo 30 września, jeśli immatrykulacja następuje później niż
1 października, obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych takiej osoby z tytułu wykonywania umowy zlecenia, ustala się na zasadach ogólnych.
Niezależnie od posiadania przez zleceniobiorcę statusu ucznia lub studenta od dnia ukończenia 26. roku życia (od dnia 26. urodzin) osoba podlega ubezpieczeniom z ZUS z tytułu umowy zlecenia. Status studenta u osoby w wieku 26+ nie zwalnia z obowiązku ubezpieczeniowego z tytułu umowy zlecenia.
Płatnicy zatrudniający uczniów lub studentów powinni pamiętać, że oświadczenie złożone im przez zleceniobiorcę, a także zobowiązanie się przez niego (nawet na piśmie) do systematycznego informowania zleceniodawcy o wszystkich bieżących zmianach w stosunku do treści oświadczenia, nie zwolnią firmy od odpowiedzialności za nieopłacone składki – gdyby okazało się, że należało zgłosić zleceniobiorcę do ZUS. Dobrą praktyką w tym zakresie jest bieżące weryfikowanie oświadczeń oraz posiadania statusu ucznia/studenta przez zleceniobiorców np. poprzez wprowadzenie obowiązku okazania aktualnej legitymacji szkolnej/studenckiej (np. raz na pół roku – po zakończeniu semestru). Zmniejszy się wówczas ryzyko, że płatnik popadnie w zadłużenie z tytułu nieopłaconych za zleceniobiorców składek.
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 4, ust. 4, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 1, art. 24 ust. 1a, art. 41, art. 47 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 121; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 615
- art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e, art. 81 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 581; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 652
- art. 104, art. 104c ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – j.t. Dz.U. z 2016 r., poz. 645
- art. 9, art. 9c ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy – j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 272; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1830
- art. 2 ust. 1 pkt 5, pkt 7, pkt 8, pkt 9, pkt 18k, art. 167 ust. 2 i ust. 2a ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 572; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 64
- art. 63 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty – j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 2156; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 195
Autor:
Anna Radzik
Specjalista ds. Kadr i Płac
